Ostra zatorowość płucna (OZP) spowodowana jest nagłą niedrożnością (zatkaniem) jednej lub wielu tętnic płucnych najczęściej przez skrzepliny (czyli zakrzepy), które zazwyczaj powstały w żyłach kończyn dolnych. Skrzepliny, płynąc z prądem krwi, przepływają przez serce, po czym docierają do naczyń płucnych. Powstałe w ten sposób zatory utrudniają i zmniejszają przepływ krwi przez płuca, zmuszają serce do nadmiernej pracy, a także  osłabiają wymianę gazową w płucach. Ostra zatorowość płucna i zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych często to dwie kliniczne manifestacje żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej.

Niedrożność tętnic płucnych zwiększa obciążenie prawej części serca, która jest odpowiedzialna za pompowanie krwi do płuc. Aby zrekompensować obciążenie, przez które do płuc może docierać mniej krwi, prawa komora musi wykonać większą pracę, co wiąże się między innymi ze zwiększoną częstością akcji serca oraz może prowadzić do obniżenia ciśnienia krwi. Co więcej, mniej efektywna wymiana gazowa zmniejsza ilość tlenu, który dociera do tkanek, co powoduje osłabienie, nasila duszność i może prowadzić do zasłabnięcia, omdlenia, oraz wywoływać sinicę.

Czynnikiem wywołującym zatorowość płucną (OZP) może być również zator, którym jest fragment tkanki nowotworowej, płyn owodniowym u kobiet ciężarnych lub materiał obcy (m.in. stosowany do naprawy kości).

Jak często występuje? Kto jest na nią narażony?

Rocznie na żylną chorobę zakrzepowo-zatorową zapada jedna osoba na 1000. Niestety, czynniki ryzyka występują zaledwie u 60% chorych. Oznacza to że u ok. 40% pacjentów z OZP nie zidentyfikowano żadnych opisanych dotąd czynników ryzyka. Innymi słowy nawet osoby pozornie zdrowe są narażone na żylną chorobę zakrzepowo-zatorową.

Czynniki ryzyka zatoru płucnego

U około 60% chorych wystąpienie OZP jest związane z obecnością czynników predysponujących (czynników ryzyka), które zawarto w informacji poniżej.

Czynniki silnie predysponujące

Zwiększają ryzyko >10 razy

  • złamanie w obrębie kończyny dolnej (np. biodra, kości długie),
  • wymiana stawu biodrowego lub kolanowego,
  • duże zabiegi chirurgiczne,
  • duże urazy,
  • urazy rdzenia kręgowego,
  • przebyta żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
Czynniki umiarkowanie predysponujące

Zwiększają ryzyko 2-9 razy

  • artroskopia stawu kolanowego,
  • chemioterapia,
  • niewydolność serca,
  • choroby układu oddechowego przebiegające z niewydolnością oddechową,
  • hormonalna terapia zastępcza,
  • doustna antykoncepcja,
  • zapłodnienie in vitro,
  • zakrzepica żył powierzchownych,
  • choroby zapalne jelit,
  • nowotwory,
  • udar mózgu z unieruchomieniem,
  • połóg,
  • trombofilia,
  • transfuzja krwi/czynniki stymulujące erytropoezę
Czynniki słabo predysponujące

Nieznacznie, czyli < 2-krotnie, zwiększają ryzyko

  • unieruchomienie w łóżku powyżej 3 dni
  • długotrwałe unieruchomienie w pozycji siedzącej (np. podróż > 6 godzin)
  • wiek (>40 roku życia)
  • operacje laparoskopowe
  • otyłość
  • ciąża fizjologiczna
  • żylakowatość podudzi

Zator płucny u ludzi w zaawansowanym wieku  

Ryzyko żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej zwiększa się z wiekiem. W populacji ogólnej choruje 1 na 1000 osób. Wśród osób po 75 roku życia już 1 osoba na 100. Co ważne, mimo że osoby powyżej 80 roku życia mają 8-krotnie większe ryzyko choroby w porównaniu z osobami w piątej dekadzie życia, to zatorowość w tej grupie jest rozpoznawana zdecydowanie rzadziej.

Najczęstszym czynnikiem ryzyka zakrzepicy u osób starszych jest unieruchomienie oraz współwystępujące choroby przewlekłe. Starsi pacjenci rzadziej skarżą się na bóle w klatce piersiowej. W tej grupie zatorowość częściej objawia się kołataniem serca lub omdleniem. Parametrem pomocniczym w rozpoznawaniu zatorowości płucnej jest oznaczany we krwi D-dimer. Przy interpretacji wyniku D-dimeru należy posłużyć się normami dostosowanymi do wieku (u zdrowych osób powyżej 50 r.ż. możliwe jest nieznacznie podwyższone stężenie D-dimeru, niemające związku z zakrzepicą). Z punktu widzenia diagnostyki najbardziej wartościowe są badania obrazowe. Należy jednak pamiętać, że u osób starszych częściej występuje przewlekła niewydolność nerek, co ma wpływ na wybór i przygotowanie do procedury diagnostycznej oraz na dawkowanie leków przeciwzakrzepowych.