Istotnymi czynnikami ryzyka żylnej choroby zakrzepowej są zapłodnienie in vitro i okres połogu. Fizjologiczna ciąża jest szczęśliwie jedynie słabym czynnikiem ryzyka. Jednocześnie dane wskazują, że zakrzepica 10 razy częściej występuje u ciężarnych niż u kobiet niebędących w ciąży. Ponadto, w krajach rozwiniętych, zatorowość płucna jest główną przyczyną zgonu kobiet w okresie ciąży i połogu. Stąd tak ważne jest zachowanie czujności, szybkie rozpoznanie i wdrożenie leczenia.
U każdej kobiety lekarz powinien ocenić czynniki ryzyka wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej już na początku ciąży. U kobiet, które przeszły zakrzepicę lub zatorowość płucną mimo braku czynników ryzyka (zobacz więcej), szczególnie jeśli epizod związany był ze stosowaniem estrogenów (np. doustną antykoncepcją), ciążę uważa się za czynnik istotnie podwyższający ryzyko nawrotu żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej.
Rozpoznanie zatorowości płucnej w trakcie ciąży jest trudne, ponieważ objawy takie jak duszność czy szybsza praca serca mogą występować w prawidłowej ciąży. Podobnie dyskusyjna jest standardowa diagnostyka, tj. oznaczenie poziomu D-dimeru, którego stężenie jest fizjologicznie podwyższone u kobiet ciężarnych. Podejrzewając zatorowość, należy dążyć do jednoznacznego zweryfikowania podejrzenia choroby. Wykonanie tomografii komputerowej u ciężarnych czasem budzi wątpliwości (potencjalna szkodliwość promieniowania rentgenowskiego), ale bywa konieczne dla rozpoznania zatorowości, która zagraża życiu matki i dziecka. Zatorowość płucną w ciąży można skutecznie i bezpiecznie leczyć heparynami drobnocząsteczkowymi.
Profilaktyka przeciwzakrzepowa u kobiet w ciąży
Czynniki ryzyka wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej w ciąży można podzielić na czynniki istniejące przed ciążą oraz czynniki związane z ciążą.
Do pierwszej grupy zalicza się:
- przebytą zakrzepicę lub zatorowość,
- trombofilię,
- wiek powyżej 35 lat,
- więcej niż 2 porody w wywiadzie,
- wskaźnik masy ciała (BMI) powyżej 30 kg/m2,
- palenie tytoniu
- żylaki kończyn dolnych.
Czynniki sprzyjające zakrzepicy związane z ciążą to:
- odwodnienie,
- trudne do opanowania wymioty,
- zespół hiperstymulacji jajników,
- stan przedrzucawkowy,
- ciąża wielopłodowa,
- cięcie cesarskie.
Dodatkowo wyróżnia się czynniki predysponujące do zakrzepicy, takie jak unieruchomienie na 3 dni lub dłużej, podróż dłuższa niż 4 godziny, duży zabieg operacyjny w ciąży lub połogu oraz zakażenie ogólnoustrojowe.
Jeżeli u ciężarnej występują mniej niż trzy czynniki ryzyka zakrzepicy, zaleca się unikanie odwodnienia i aktywność ruchową. Gdy czynników jest więcej, należy rozważyć profilaktyczne stosowanie heparyny drobnocząsteczkowej we wstrzyknięciach podskórnych oraz noszenie pończoch o stopniowanym ucisku. Decyzję o stosowaniu profilaktyki farmakologicznej i jej sposobie zawsze podejmuje lekarz.
Ciąża u pacjentki po zatorowości płucnej
U kobiety po zatorowości płucnej (lub zakrzepicy żył głębokich) związanej z ciążą lub ze stosowaniem doustnych środków antykoncepcyjnych ryzyko nawrotu choroby w ciąży jest wysokie. W takiej sytuacji należy stosować profilaktyczne dawki heparyny drobnocząsteczkowej (dostosowane do masy ciała) oraz nosić pończochy o stopniowanym ucisku.